_{Redactioneel: normaliter bespreken we op Pas Uit onterecht onderbelichte boeken – in dit geval bij wijze van uitzondering een onterecht overbelicht boek. We roepen bij dezen de rubriek ‘Pas Op’ in het leven.}

Zoals de bijbel het best verkocht wordt om te belanden in de laden van nachtkastjes naast de hoofdkussens van bedden in budget hotels, zo sieren bestsellers veelal de salontafeltjes van woonkamers waarin allerhande opvattingen worden gewisseld zonder dat deelnemers al te veel verstand hebben van het onderwerp. Dit lijkt me het beste passief-agressieve begin om een bespreking in te luiden van een boek dat zich opblaast via een zogenaamd onbekende ‘Marx’, maar uitkomt bij niet veel meer dan een activistische zelfhulpgids en vooral doet alsof het iets voor het eerst zegt, namelijk dat de late Marx voor ‘degrowth’ zou zijn. Dat roept natuurlijk de vraag op wat degrowth inhoudt. Die vraag wordt pas gesteld op bladzijde 106. Het gaat om een omschakeling van kwantiteit naar kwaliteit, waardoor de mensen in gelijkheid en welzijn kunnen leven. Goh.

Het is geen rotboek, maar wel irritant. Zich baserend op late schetsen van Marx, brieven, en wat onaffe overwegingen, plukt Saito daar selectief wat uit en zegt dan stellig dat Marx eigenlijk al voor ‘degrowth’ pleitte. Best, of niet best. Heel, heel lang geleden, namelijk in 2000, toen de generatie Z nog geboren moesten worden, verscheen van John Bellamy Foster het boek Marx’s Ecology: Materialism and Nature. Dit is een prachtig boek dat in detail en goed beargumenteerd laat zien hoe Marx een ecologische theorie ontvouwde naast, of bovenop een sociale. Dat lijkt me de kern van Marx’ relevantie voor de ecologische crisis. Dat kapitalisme niet eeuwig kan doorgroeien is evident. Of de oplossing voor de ecologische crisis een vorm van ‘degrowth’ is, daar heeft Marx nooit systematisch op gereflecteerd. En hij was nogal systematisch. 

Saito heeft een zogenaamd onontdekte Marx vooral nodig om zelf allerlei sweeping statements te kunnen maken over hoe degrowth daadwerkelijk geldt als een politiek krachtig alternatief. “De gele hesjes en Extinction Rebellion werd vaak verweten dat ze een gebrek aan concrete eisen hadden. Maar hun roep om meer burgerparticipatie in de democratische politiek, die gestalte kreeg in de burgerberaden, leidde wel degelijk tot zeer concrete beleidsvoorstellen.” Twee onvergelijkbare bewegingen worden hier op een hoop gegooid; wie hen een “gebrek aan concrete eisen” verweet of verwijt wordt niet genoemd. En kan Saito ons bijlichten over de kracht van die die concrete beleidsvoorstellen? Waren dat voorstellen of werd het uitgevoerd beleid? De Club van Rome had 50 jaar geleden als concrete beleidsvoorstellen.

Het boek heeft acht hoofdstukken (met de conclusie erbij negen) en ieder van de hoofdstukken heeft rondom de 20 of bijna 40 subkopjes. Dit is wat ik studenten altijd vraag te vermijden omdat het de schrijver in staat stelt lekker te “hoppen” zonder een samenhangend argument te ontwikkelen. Het boek is inderdaad wanstaltig repetitief. De conclusie is geen conclusie, maar een partij aanbevelingen onder de kop “Hoe we het einde van de geschiedenis kunnen voorkomen”. Nu, beste mensen: 

• “alle activisme is welkom.” 
• “Er zijn zoveel dingen die we onmiddellijk kunnen en moeten doen.” 
•  …”de tijd is gekomen om op te staan en met een hartgrondig néé te zeggen dat het genoeg is geweest.” (270).

Ik weet niet of de historische Marx wel eens giechelde, maar ik hoorde hem giechelen. 

O ja: John Bellamy Foster ontbreekt in de bibliografie. Als je iets heus nieuws wil via een “radicaal manifest” voor op de salontafel, helpt het om gewoon selectief te vergeten.