Toen Rusland in 2014 de Krim bezette en een oorlog begon in het oosten van Oekraïne, schreef de Moldavische schrijver Iulian Ciocan nog aan zijn roman Morgenochtend komen de Russen (2015). Afgezien van de afschuw die deze agressie bij Ciocan opwekte, was hij bang dat de werkelijkheid zijn fictie aan het inhalen was: in zijn dystopische roman valt het Russische leger Moldavië binnen. De Russen beginnen het oude Sovjetbeleid weer uit te voeren, waardoor de Moldaviërs het gevoel hebben terug in de tijd te gaan.

Op dit moment voert de voormalige Sovjetrepubliek Moldavië onder leiding van de pro-Europese president Maia Sanda een westerse koers. Het land ligt onder een vergrootglas vanwege Russische inmenging en provocaties. De regio Transnistrië heeft zich aan het begin van de jaren negentig afgescheiden, maar wordt door geen enkele erkende staat als onafhankelijke republiek erkend. Wel zijn daar nog altijd Russische troepen gelegerd.

Van Ciocans vijf romans zijn er drie dystopieën, waaronder Morgenochtend komen de Russen. Daarin laat hij zien hoezeer de Russische dreiging leeft in Moldavië. In al zijn romans uit Ciocan kritiek op de Moldavische politiek en werpt hij licht op de spanningen tussen Roemeens- en Russischtalige bevolkingsgroepen, en politieke en sociale problemen die spelen sinds de Moldavische onafhankelijkheid.

In 2021 verscheen De clown, waarin een dubieuze stichting in hoofdstad Chișinău de zonden van mensen ‘overkoopt’, wat gauw leidt tot grootschalig moreel verval. In Hartenvrouw (2019, Nederlandse vertaling bij Uitgeverij Pegasus 2020) komt een corrupte en inhalige functionaris ’s avonds thuis van een slemppartij. Hij struikelt over een barst in het asfalt voor zijn paleisachtige villa, waarna dat gat steeds maar groter en groter wordt, en zelfs de stad Chișinău dreigt te verzwelgen. Een zonde van de functionaris lijkt het gat te hebben veroorzaakt. In Voor de dood van Brezjnev (2007) en De lotgevallen van Sașa Kozak (2011) koos Ciocan voor een historisch perspectief en beschreef hij het dagelijks leven van uiteenlopende personages in de Sovjetrepubliek Moldavië.

Morgenochtend komen de Russen is een raamvertelling. Het hoofdpersonage Marcel Pulbere komt na zijn studietijd in de Roemeense stad Brașov in 1995 terug in Chișinău. Hij treft daar twee volstrekt incompetente ouders aan die van hem verlangen dat hij hen onderhoudt in plaats van andersom. Hij is gechoqueerd door de armoede en vijandigheid waarmee hij in zijn geboortestad wordt geconfronteerd. Hij concludeert dat literatuur niets te zoeken heeft in deze ellende, maar onderneemt desalniettemin pogingen een ingang te vinden in de literaire wereld, omdat hij een roman schrijft, een dystopie, over de inval van Russische troepen vanuit Transnistrië.

Zijn boek is de roman in de roman en speelt in de nabije toekomst. Het leven van een docent Latijn, Nicanor Turturică, wordt op zijn kop gezet door de Russische bezetting van Chișinău. Hij moet kiezen tussen een leven als docent ‘Moldavisch’ of het land ontvluchten. De ‘Moldavische taal’ werd ten tijde van de Sovjetrepubliek Moldavië uitgevonden door de autoriteiten, die daarmee de overduidelijke band die het land met Roemenië heeft wilden ondermijnen. Die taalpolitiek stipuleerde dat er in het land geen Roemeens, maar ‘Moldavisch’ werd gesproken. Dit was echter dezelfde taal, hoewel geschreven in het cyrillisch alfabet. In Marcels boek rukken de Russische soldaten snel op en is de regering al gevlucht wanneer een vrouw, die de ironische stem van de schrijver vertolkt, hysterisch roept: ‘Ach beste mensen, jullie hebben nog maar één laatste nacht waarin jullie kunnen doen wat jullie willen of wat jullie nog nooit hebben kunnen doen, want morgenochtend komen de Russen.’

De jonge schrijver Pulbure wordt uiteindelijk gearresteerd omdat hij een roman heeft geschreven tegen de staat. Hij wordt ervan beschuldigd te hebben gepleit voor een ware invasie, wat het geheel een surrealistisch tintje geeft. Een van de getuigen zegt: ‘Dit boek heeft me geschokt! Wat als, dacht ik, wat als we werkelijk door de separatisten uit Transnistrië worden overvallen? Als ze mijn huis komen binnenstormen?’ Een ander zegt: ‘Dit nare schrijvertje hier heeft zich voorgesteld dat Moldavië bezet wordt door Transnistrië, dat separatisten onze stabiliteit zullen vernietigen, dat ze Chișinău zullen binnenvallen! Beste mensen, dit boek is een uitnodiging aan het adres van de bandieten in Tiraspol!’ Marcels advocaat werpt tegen dat het boek een fictiewerk is en dus geen verband houdt met de werkelijkheid, maar de rechters lijken niet overtuigd.

De oorlog in Oekraïne heeft de (cultuur)politieke spanningen, met name omtrent taal, weer op de voorgrond geplaatst. Ciocan schetste met deze roman de Russische dreiging en de angst voor nostalgie naar de Sovjetperiode. Hij voorzag bovendien al in 2015 hoe buurlanden en burgers zouden reageren op een Russische invasie van een van de voormalige Sovjetrepublieken. Sinds de escalatie van de oorlog in 2022 is dit boek actueler dan ooit. Na de Tsjechische vertaling verschijnt het boek dit jaar ook in het Frans en Hongaars. Nu nog in het Nederlands.