Voor schatzoekers markeert de X een plek waar gegraven moet worden. Evengoed kan zij een plaatsvervanger zijn voor dat wat weggelaten of onbekend is, vult Catherine Lacey (1985) aan: ‘Malcolm X, Madame X, solving for x.’ In haar vierde roman, Biography of X, zijn beide betekenissen verknoopt. Het boek vertelt het levensverhaal van een ongrijpbare vrouwelijke kunstenaar die zich succesvol heeft ontdaan van namen en persoonsgegevens, en als gevolg slechts met die enkele hoofdletter aangeduid kan worden.

Na haar plotse overlijden verschijnt er een biografie die alle leemtes pretendeert in te vullen. Verontwaardigd door de vele onnauwkeurigheden besluit haar rouwende weduwe de boel eigenhandig recht te zetten. Ze duikt de archieven in, op zoek naar het verborgen leven van haar geliefde, en brengt gaandeweg verslag uit van haar onderzoek. De lopende tekst, die door Lacey is voorzien van gefingeerde titelpagina’s, beeldmaterialen en auteursgegevens, wordt gepresenteerd als het twintig jaar eerder verschenen werk van deze C.M. Lucca. 

De eerste twee romans van Lacey verschenen als Niemand is ooit verloren (2016) en De antwoorden (2018), in de vertaling van Gerda Baardman met respectievelijk Lydia Meeder en Mirko Stuiveling, bij Das Mag Uitgevers. Helaas is de uitgeverij afgehaakt toen haar proza experimenteler werd, waardoor het veelbesproken Pew (2020) onvertaald bleef. Het is te hopen dat haar nieuwste en nog ambitieuzere roman deze of desnoods een andere uitgeverij kan overtuigen om deze schrijver nog een kans te geven in het Nederlands taalgebied. 

De inzet van Biography of X is namelijk torenhoog: het is niet alleen een maskerade met biografische conventies of een meditatie op de mogelijkheidsvoorwaarden voor vrouwelijk kunstenaarschap, geïllustreerd aan de hand van een tot in detail beschreven verzonnen loopbaan en oeuvre, maar ook een ontregelend spel met fictie en werkelijkheid. Lacey doorspekt haar zogenaamde biografische vertelling met verwijzingen naar niet-bestaande teksten van bestaande auteurs als Lynne Tillman, Nathalie Léger, Lucy Sante en Merve Emre. Wie achterin kijkt, zal ontdekken dat Lacey echte citaten van deze critici doelbewust bewerkte en hergebruikte, en dat veel uitspraken van X ontleend zijn aan Kathy Acker en Susan Sontag. Hun invloedrijke, door Chris Kraus en Benjamin Moser geschreven biografieën vormden overduidelijk de belangrijkste inspiratiebronnen voor dit project. 

Voor wie weet waar Lacey zo ongeveer de mosterd vandaan haalde, zorgen deze intertekstuele kunstjes voor een aangenaam duizelingwekkende leeservaring. Bij anderen zal wanneer X achtereenvolgens als songwriter voor David Bowie, cultromancier, feministisch uitgever, conceptueel kunstenaar en undercover FBI-agent wordt opgevoerd, en via haar leven een alternatieve politieke geschiedenis van de Verenigde Staten en de Amerikaanse kunstwereld verteld wordt, de vraag oprijzen of de schrijver niet te veel in één keer heeft willen doen. Gaandeweg barst het boek uit de voegen van de biografie, gaat de geloofwaardigheid het raam uit, en wordt duidelijk dat de vorm niet zozeer object van onderzoek als wel een ordenend principe was. De biografische structuur is hier een gevechtskooi waarin verhalen vrijelijk over elkaar heen kunnen buitelen. 

Uiteindelijk draait het allemaal om vertellen en fabuleren. In de woorden van X: ‘There was only fiction. The names, the activities, the voices, the histories—all of it a fiction. Are you following?’ Komisch is natuurlijk dat de kerngedachte van deze provocatieve anti-biografie niet als een verrassing zal komen voor wie zich bezighoudt met mensen die zichzelf in en via de verbeelding hebben vormgegeven. Dergelijke conclusies werden ook al getrokken in de klassieke biofictie van Nabokov en Woolf. Wat dat betreft heeft Lacey met Biography of X onverhoopt toch een traditioneel boek geschreven.