Als liefhebber en kenner van alles wat met Latijns-Amerika, en in het bijzonder Brazilië, te maken heeft, kan ik soms met enige jaloezie en weemoed denken aan de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw en dan met name aan de grote aandacht die het continent ten deel viel. Uitgebreide journalistieke berichtgeving, sociaal-politieke solidariteitsgroeperingen en de Arbeiderspers en Meulenhoff die Latijns-Amerikaanse literaire pareltjes publiceerden. 

Ook België kende een literair-journalistieke verteller die de perceptie vanuit Europa over Brazilië wist te beïnvloeden. Conrad Detrez was een controversiële figuur die zichzelf vereenzelvigde met de linkse revolutionaire zaak, literair tot grote hoogte steeg, maar na zijn vroegtijdige dood aan AIDS in 1985 in vergetelheid raakte. Dankzij de biografie van Peter Daerden wordt er nu weer aandacht gevraagd voor de mens Detrez en zijn oeuvre. Is dat terecht?

Laten we beginnen met een deelantwoord. Detrez was een onvermoeibaar avonturier en in die zin leest Revolutie in Rio een beetje als een Kuifje-strip. Geboren zo ongeveer óp de Belgische taalgrens, in een dorpje met de welluidende naam Rukkelingen-aan-de-Jeker, die na zijn priesteropleiding als zendeling naar Brazilië trok.

Daar, in de eerste helft van de jaren zestig, ontdekt hij zijn homoseksuele gevoelens, maar bekent hij ook politieke kleur: na de militaire coup van 1964 raakt hij verstrikt in radicaal-linkse kringen. Hij wordt vervolgd door de Braziliaanse militaire politie en vlucht uiteindelijk in het holst van de nacht terug naar Europa. Zijn radicale balboekje doet hem in roerig Parijs belanden. Hij veroorzaakt er een politieke rel door een handleiding voor stadsguerrilla, geschreven door de Braziliaanse revolutionair Carlos Marighela, te vertalen. De regering De Gaulle verbiedt het boekje waarna tout literair Frankrijk op haar achterste benen staat: censuur! 

Later trekt hij naar Portugal en doet als journalist verslag van de moeizame overgang van dictatuur naar democratie, en naar het onafhankelijk geworden Algerije. In de jaren zeventig ontdekt Detrez steeds meer zijn journalistieke en literaire talenten. Hij weet zijn werk gepubliceerd te krijgen en wordt steeds vaker door radio en televisie gevraagd om zijn licht te laten schijnen over de situatie in Latijns-Amerika.

Zijn boek L’Herbe a Brûler (in het Nederlands in 1980 als Dor Gras uitgegeven door de Arbeiderspers), waarin hij zijn tijd tot en met Brazilië beschrijft, overigens zonder daarbij over een autobiografie te spreken, wint één van de belangrijkste Franse literaire prijzen en kan als zijn belangrijkste werk worden gezien. Begin jaren tachtig, met nog slecht enkele jaren te leven, verkrijgt hij de Franse nationaliteit en wordt zelfs als diplomaat uitgezonden naar Nicaragua, wat op dat moment nog grotendeels in puin ligt dankzij een verwoestende aardbeving en dito burgeroorlog. 

Zoals gezegd: dit betrof nog slechts een deel van een antwoord. Een ander deel, wat mij betreft, is de leeswaardigheid van Daerdens boek. Dat gaat namelijk veel verder dan slechts de levensbeschrijving van Detrez. Daerden weet met een indrukwekkende research en heldere schrijfstijl een prachtig decor te schetsen waartegen het leven van die toch enigszins ongrijpbare en merkwaardige figuur zich afspeelt. Als mooi voorbeeld dient hier de Braziliaanse militaire coup van 1964. Ik heb al heel wat pogingen gelezen om dat op heldere wijze op papier te krijgen, maar Daerden lukt het wonderwel. Hiermee verwordt het boek veel meer tot een schets van politiek-maatschappelijke ontwikkelingen in de roerige jaren 60, 70 en 80 en de radicaal-revolutionaire bewegingen van die tijd.

Kunnen we met deze twee deelantwoorden een definitief antwoord geven op de vraag of Conrad Detrez ook aan de literaire vergetelheid onttrokken zou moeten worden? In het Nederlands zijn slechts twee van zijn boeken verschenen (naast Dor Gras, ook De veren van de haan) en deze zijn niet makkelijk meer te vinden. Eerlijk gezegd begrijp ik wel een beetje waarom. Hoewel de man schrijven kan en  genoeg materiaal heeft om uit te putten, is Detrez zo nu en dan een overgevoelige zeurkous die zwijmelt in liefdesverdriet, zich makkelijk laat beïnvloeden en niet al te overtuigend overkomt qua politieke stellingname. Hij ís geen priester, want te lankmoedig. Hij ís geen radicaal, want te zacht voor harde actie. Hij ís geen journalist, want te zeer subjectief.

Kortom, een man en een leven die het waard is om in een boek te vatten. Dat heeft Peter Daerden gedaan en hoe: het is een enerverende levensgeschiedenis geworden tegen het decor van (mislukte) wereldrevolutie die het lezen zeer waard is. Doe wat mij betreft dan ook geen moeite de boeken van Detrez te vinden, maar lees liever Revolutie in Rio.