Tijdens de eerste openbare lezing in Moskou van Solomonovs toneelstuk Hoe we Jozef Stalin ten grave droegen in juli 2019 werd er buiten op straat door tegenstanders geprotesteerd. ‘Blijf met je fikken van Stalin af’, zo stond op een bord dat een van hen bij zich had. 

Artur Solomonov (Chabarovsk, 1976) – een uitgesproken criticus van het Poetinregime – verliet Rusland in 2018 en vestigde zich vervolgens in Israël. In Hoe we Jozef Stalin ten grave droegen, door hemzelf een ‘tragifarce’ genoemd, onderzoekt de schrijver hoe in Rusland met de gruwelijke erfenis van Stalin is omgegaan. Al een aantal jaren voor de Russische invasie in Oekraïne was merkbaar dat in Rusland een stevige comeback van de Stalincultus gaande was. Het Poetinregime heeft daar actief aan bijgedragen: nu, zeventig jaar na de dood van de dictator die voor miljoenen doden verantwoordelijk was, zijn opnieuw monumenten voor hem opgericht, worden films en theaterstukken aan hem gewijd en speldjes met zijn beeltenis verkocht. Stalin is dood, maar niet helemaal, is de strekking van Solomonovs stuk. In Rusland – zo stelt de schrijver – groeit al enige tijd de populariteit van het autoritarisme gestaag en die van Stalin in het bijzonder. 

Solomonov beoogde een stuk te schrijven over de ‘flexibiliteit’ van de menselijke psyche, over de bereidheid onder bepaalde voorwaarden een totalitair verleden goed te praten en te kopiëren. De plot is als volgt: in een groot Russisch theater wordt besloten een moedig, kritisch stuk over Stalin op de planken te brengen. De rollen worden verdeeld, een eerste lezing wordt gehouden voor pers en belangstellenden. Tijdens die lezing blijkt de president van het land via een verbinding mee te kijken en mee te luisteren. ‘Ik ben benieuwd hoe mijn voorganger wordt neergezet…’ Dan slaat de angst toe en wordt duidelijk hoe makkelijk men geneigd is zich te plooien naar een dictator. ‘Meneer de president,’ vragen de regisseur en spelers, ‘wij willen weten: hoe staan we tegenover Stalin?’ Omdat hij de druk voelt van de aandacht van de president verandert de regisseur van het stuk, die zelf de rol van Stalin speelt, binnen zijn theater zelf in een kleine Stalin. Het mechanisme van ‘sociaal dictatorschap’ wordt zichtbaar gemaakt. Stalin, Poetin: zij worden door de maatschappij geaccepteerd omdat die maatschappij vergeven is van klonen van hen. 

Een bizarre speling van het lot zorgde ervoor dat de première van Solomonovs stuk – in Theater.doc in Moskou – plaatsvond aan de vooravond van de Russische invasie in Oekraïne in februari 2022. Een ongelooflijke coïncidentie,’ zo zei de schrijver zelf in een interview. ‘Op de dag dat een dictator een oorlog begint, wordt een toneelstuk gespeeld over hoe wij nooit in staat zijn geweest een andere dictator, die zeventig jaar geleden stierf, te begraven.’ Op dit moment staat het stuk – opmerkelijk in de huidige repressieve atmosfeer! – in datzelfde theater, in de regie van Joeri Moeravitski, overigens nog altijd op het repertoire. Ook in het buitenland wordt het stuk veelvuldig gespeeld: van Tel Aviv tot Riga, van Berlijn en Praag tot Londen en de Verenigde Staten. Een vertaling in het Nederlands is in voorbereiding.