Het zal zo in het voorjaar van 2016 zijn geweest. De stichting August Willemsen, opgericht ter promotie van de Portugese taal en het werk van Willemsen, stond nog in de kinderschoenen. Wel hadden we al enkele evenementen rond de Portugese taal georganiseerd. We kregen via-via de vraag of Thiago Camelo, een jonge dichter uit Rio de Janeiro, samen met zijn vrouw, konden logeren in ons Amsterdamse appartement. Al snel kwamen we op het idee om samen een evenement te organiseren rond nieuwe Braziliaanse dichters, zoals Ana Martins Marques en Victor Heringer. Nu, zoveel jaar later, lees ik het romandebuut van Camelo en blijkt dat bezoek aan Amsterdam een diepere lading te krijgen.

Dat debuut is getiteld Dag één (Dia Um). Het is een aangrijpend verhaal waarin hij vertelt hoe het gezin waar hij als jongste zoon deel van uitmaakt, de zelfmoord van de oudste zoon verwerkt. In verschillende interviews heeft Camelo aangegeven dat het hem enkele jaren gekost heeft om het juiste narratief te vinden. En dat is niet alleen omdat ook hijzelf niet geheel gevrijwaard is van psychische klachten. Hij heeft de lange, topzware familiegeschiedenis op twee manieren moeten bewerken om het ten diepste privé gebeuren wereldkundig te maken.

Enerzijds heeft Camelo aangegeven dat hij het boek niet als ‘autofictie’ beschouwt, het populaire Braziliaanse genre waarbij de schrijver zichzelf als personage in het verhaal weergeeft. Volgens Camelo is dat niet meer dan een esthetische verbloeming, terwijl hijzelf geen moeite heeft om de rauwe werkelijkheid te tonen. Anderzijds heeft hij ervoor gekozen om het verhaal in de tweede persoon te schrijven. Een stilistisch vondst die goed uitpakt: het geeft wat meer afstand tot de hoofdpersoon, terwijl de lezer zich op directe wijze identificeert met, en zich soms bijna onderdeel voelt van het gezin Camelo.

En dat identificatie een rol speelt bij het lezen van Dag één is duidelijk. We leven mee met de verschillende gezinsleden, hoe de ouders en hun drie zonen een op het oog normaal middenklasse leven leiden. Hoe met het ouder worden van de drie zonen ook psychische problemen langzaam hun leven binnensluipen en hoe ontwrichtend dit voor hen allen is.

Zoals gezegd, heeft het bezoek aan Amsterdam in 2016 een curieus plekje gekregen in Dag één. Camelo vertelt over een eerdere poging tot het bezoeken van Europa door het gezin, dat door een slechte fase van zijn broer goeddeels in het water valt. De tweede poging lukt beter. Camelo bezoekt het Van Gogh-museum, en koopt een poster van het favoriete werk van zijn broer, de Zonnebloemen. Fictie of niet, dit soort details geven het werk een persoonlijke diepgang die ik zelden heb mogen ervaren. Dit, gekoppeld aan het perspectief vanuit de tweede persoon, doet je meeleven met het gezin, de hulpeloosheid die het gezin uitstraalt wanneer psychische problemen hun intrede doen en uiteindelijk het onvermijdelijke plaats vindt.  

Het debuut van Camelo als romanschrijver laat zien dat hij zijn strepen eerder verdiende als dichter. De zinnen zijn kort, stevig, maar met bloemrijk taalgebruik. Het levert een uiterst pijnlijk, maar ook schitterend emotioneel boek op dat doet lezen en leren. Hoe het is om je oudere broer te zien worstelen met depressie en hem uiteindelijk los te moeten laten.