Dat de drie Baltische landen in het voorjaar van 1940 door de Sovjet-Unie onder de voet werden gelopen, is bij Nederlandse lezers inmiddels wel bekend. Dat de president van Estland, Konstantin Päts, bij die gelegenheid naar Rusland werd ontvoerd om uiteindelijk de rest van zijn levensdagen te slijten in een psychiatrische inrichting, is dat al minder. Dat hij daar zestien jaar lang hardnekkig is blijven volhouden dat hij de president van Estland was, is een gegeven dat tot de verbeelding spreekt. Dat is het centrale motief in De balletmeester, een lichtvoetige roman uit 2019 van Urmas Vadi.

De balletmeester gaat over een geheime missie om de ontvoerde president te bevrijden. Het is een raamvertelling met twee verhaallijnen: een lijn over de president zelf, die in zijn inrichting te maken krijgt met een celgenoot die bij hoog en bij laag beweert dat hij tsaar Nicolaas II is, die in 1918 dus allerminst vermoord is. En een tweede lijn over een groepje Esten, jongens van de gestampte pot, die vermomd als volksdansers de trein naar Rusland nemen om de president te redden. Feitelijk zijn ze erin geluisd, ze kunnen ook helemaal niet dansen, maar ze maken er het beste van. Leider van het viertal is Jüri, een brandweerman, die samen met zijn drie kompanen in allerijl een bizarre woeste dans in elkaar flanst, waarmee hij de mensen in de trein ervan weet te overtuigen dat ze inderdaad volksdansers zijn en waarmee hij bovendien een Russin aan boord het hoofd op hol brengt. Zij ontpopt zich als hun impresario.

Een groot deel van het boek speelt zich vervolgens af in Moskou, waar het viertal een voorstelling instudeert, zijn intrek neemt in een kleurrijke komunalka en aan wapens probeert te komen voor de reddingsactie, want we zouden bijna vergeten waarom ze daar eigenlijk zijn. Wat er van die actie terechtkomt, zal ik hier in het midden laten. Maar de vier mannen overleven hun avontuur en keren triomferend in bezet Estland terug, waar ze nog jaren blijven dansen. Het is de triomf van het improvisatievermogen, de relativeringskunst en de kameraadschap van de jonge Esten.

De balletmeester is een tamelijk krankzinnig verhaal, en zo wordt het ook verteld. Vadi’s humor doet denken aan die van zijn landgenoot Andrus Kivirähk, de schrijver van De man die de taal van de slangen sprak (in 2015 verschenen in de Nederlandse vertaling van Jesse Niemeijer). Dat komt ook door een andere bijzonderheid van dit boek: het perspectief, dat sowieso voortdurend wisselt, komt zo nu en dan bij dieren te liggen. Zo is er een scène waarin de gevangenisratten onderling bespreken wat er gaat gebeuren met iemand die ze daar binnenkort kunnen verwachten. Elders maken we kennis met de visie van een eland op de afloop van de Tweede Wereldoorlog.

Urmas Vadi (1977) is van oorsprong radiomaker. Sinds 1999 schrijft hij toneelstukken en filmscripts, later kwamen daar romans bij. Van zijn inmiddels vier romans is De balletmeester, dat oorspronkelijk een toneelstuk was, de recentste. In 2023 bracht Rote Katze Verlag een Duitse vertaling uit. Aro Velmet merkt in zijn bespreking in Estonian Literary Magazine op dat Vadi’s boeken goede kandidaten zijn voor vertalingen, omdat de rijkdom aan toespelingen en het snelle tempo ook lezers die specifiek Estische referenties niet meekrijgen, kunnen aanspreken. Dat kan ik alleen maar onderschrijven. Wie volgt het Duitse voorbeeld?